Bilgisayarlardan akıllı telefonlara, uçaklardan elektrikli araçlara kadar birçok aygıt ve teknoloji temelini oluşturan mikroçiplerin 3’te 2’sinden fazlasını üreten Tayvan, dünya iktisadı açısından hayati bir fonksiyonu üstleniyor.
Tayvan’ı son periyotta dünya kamuoyunun gündemine taşıyan kritik bahislerden biri, ABD ve Çin ortasındaki teknolojik rekabetin tetiklediği, tedarik zincirlerindeki düşüncelerle derinleşen “mikroçip krizi” olmuştu.
ABD Temsilciler Meclisi Lideri Pelosi’nin ziyaretiyle tırmanan ABD-Çin tansiyonu yeni bir krize yol açar mı sorusunu gündeme getirdi.
TSMC’den ‘çip üretimi’ uyarısı
Dünyanın en gelişmiş çip üreticisi Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC), ortalarında Apple ve Qualcomm’un da bulunduğu Amerikan şirketleri için işlemciler üretiyor. Apple’ın A serisi ve M serisi çiplerini üretiyor ve dünya yarı iletken dökümhane pazarının yüzde 50’sinden fazlasına sahip.
ABD Temsilciler Meclisi Lideri Nancy Pelosi’nin ziyareti sonrası tırmanan tansiyon sonrasında, Apple’ın ve dünyanın en büyük çip üreticilerinden TSMC, Tayvan-Çin tansiyonunda herkesin kaybedeceği konusunda dünyayı uyardı. TSMC Lideri Mark Liu, bu hafta verdiği röportajda, Tayvan’ın Çin tarafından işgal edilmesi durumunda çip üreticisinin fabrikasının global tedarik zincirlerine bağlı olduğu için çalışamayacağını söyledi. Liu kelamlarına şöyle devam etti: “Kimse TSMC’yi zorla denetim edemez. Bir askeri güç yahut işgal alırsanız, TSMC fabrikasını çalışmaz hale getirirsiniz. Bu çok sofistike bir üretim tesisi olduğu için, dış dünyayla, Avrupa ile, Japonya ile, ABD ile, gereçlerden kimyasallara, yedek kesimlere, mühendislik yazılımı ve teşhise kadar gerçek vakitli kontağa bağlıdır”
Çin Tayvan ile birtakım eserlerin ticaretini durdurdu
ABD Temsilciler Meclisi Lideri Pelosi ve beraberindeki 5 kişilik Kongre heyetini taşıyan uçak, Çin’in askeri karşılık dahil tüm tehditlerine karşın Tayvan’a ulaştı. Pelosi, ziyaret kapsamında yaptığı açıklamada, “ABD’nin Tayvan ile dayanışması hayatidir. Ziyaretimiz, ABD’nin Tayvan’a dayanak kelamını terk etmediğini açıkça göstermiştir.” tabirlerini kullanırken, Çin Dışişleri Bakanlığı kelam konusu ziyareti kınadı. Çin Halk Kurtuluş Ordusu (PLA) ise büyük çaplı askeri tatbikat başlattı. Siyasi açıklamalar arka arda gelmeye devam ederken, Çin ekonomik yaptırım olarak nitelendirilebilecek bir kararla Tayvan’dan turunçgiller ve iki cins balığın ithalatını durdurdu.
Tayvan’ın ekonomik önemi
Dünya ticaretinin yaklaşık üçte birinin güzergahı olan bölgenin merkezinde yer alan Tayvan, 1960’lardan itibaren kaydettiği süratli kalkınmayla Singapur, Hong Kong ve Güney Kore ile “Asya kaplanları” olarak isimlendirilen, yükselen Asya ekonomileri ortasında gösteriliyor.
Tayvan’ın iktisadı büyük ölçüde sanayi üretimi ve ihracata dayalı bir yapıya sahip. Geçen yıl toplam gelirinin yaklaşık yüzde 70’ini ihracattan sağlayan Tayvan’ın esas ihracat eserleri olarak yüzde 38,5’lik hissesiyle elektronik modülleri, yüzde 34,8 ile mikroçip, yüzde 13 ile irtibat aygıtları ve yüzde 8 ile metaller göze çarpıyor. Tayvan, ihracatının yüzde 42’sini ise Çin ve Hong Kong’a yapıyor.
Yaptırımlar, global iktisat için yeni bir tehdit
Tayvan ile en büyük ekonomilerinden ABD ve Çin üçgeninde devreye alınabilecek mümkün yaptırımların, halihazırda salgın ve Rusya-Ukrayna savaşından yorgun düşen global iktisat için telafisi güç sonuçlar doğurabileceği belirtiliyor. Analistler, Tayvan’ın dünyanın en değerli çip üreticisi pozisyonunda bulunduğunu, Çin ve ABD ekonomilerinin büyüklükleri de göz önüne alındığında kelam konusu üç ülke ortasında karşılıklı ekonomik yaptırımların devreye alınmasının salgın sonrası toparlanamayan ve resesyon beklentilerinin arttığı global iktisat için büyük bir tehdit olacağını vurguluyor.
UZMANLAR NASIL YORUMLUYOR?
Stratejist Hatipoğlu: Çin hem askeri hem de ticaret manasında Tayvan’ı sıkıştırıyor
Stratejist Özgür Hatipoğlu, hususa ait AA’ya yaptığı değerlendirmesinde, ABD Temsilciler Meclisi Lideri Pelosi’nin, ABD-Çin ortasındaki ilgilerin gerilmesine yol açan Tayvan ziyaretinin son 2 gündür global siyasi, askeri ve iktisat gündeminin merkezine oturduğunu söyledi.
Ziyaret gerçekleşmeden evvel Çin’den askeri müdahale için hazır olunduğu istikametinde açıklamalar geldiğini anımsatan Hatipoğlu, şunları kaydetti:
“Gürültüden arındırıldığında, bu açıklama birinci başta ABD devlet hiyerarşisinde 3. sırada bulunan bir diplomat ve heyetinin Çin ordusu tarafından askeri müdahaleyle engelleneceğini düşündürüyordu. Fakat sonrasında sağduyu ağır bastı ve Çin 4-7 Ağustos’ta Tayvan’ın etrafında gerçekleşecek kapsamlı bir askeri tatbikat yapacağını açıkladı. Çin hükümetine yakın birtakım gazetecilere nazaran, bu askeri hareket Çin’in Tayvan’a nasıl çıkartma yapacağının gerçek bir gösterisi olacak. Pekala fakat Tayvan sahiden Çin’in sav ettiği üzere anakaranın bir kesimi mı? Yoksa özgür bir ülke mi? Aslında bu tam olarak karara bağlanmış bir durum değil. Kağıt üzerinde, bağımsız bir devlet üzere gözükse de iç işlerinde özgür fakat dış işlerinde Çin’e bağlı üzere düşünülebilir. Tayvan, ABD’nin Endo-Pasifik bölgesindeki en kıymetli ticari ortaklarından birisi olmuş ve böylelikle dünyanın en büyük yarı iletkenler üreticisi pozisyonuna gelmiştir. Yani aslında işin bir ucu yeniden iktisada, paraya öteki ucu da artık devletler ortası güç çekişmesinde kendini ispatlamaya dayanmış durumda.”
Hatipoğlu, Çin’in, Tayvan’a ithal edilen kimi yiyecek materyallerinin ticaretini durdurarak adaya kısmi ambargo uygulamaya başladığına işaret ederek, bunun, Pekin’in alakaların seyrinden memnun olmadığında Taipei’yi cezalandırmak ve iplerin kimin elinde olduğunu hatırlatmak için uyguladığı bir yol olduğunu kaydetti.
Şimdilik Pelosi’nin ziyaretinin, ABD’nin Endo-Pasifik’te Çin’e karşı bir gövde gösterisine dönüştüğünü belirten Hatipoğlu, karşılığında ise Çin’in hem askeri hem de ticaret manasında Tayvan’ı sıkıştırdığını tabir etti.
Hatipoğlu, gelişmelerin global piyasalara tesirini de kıymetlendirerek, “Bir savaş ihtimalinin çok az fiyatlandığını lakin tekrar de altında yükseliş gözlemlenirken, ABD tahvillerinde de alış olduğunu gördük. Lakin pay senedi piyasasında ve dövizlerde çok değerli bir fiyatlama görmedik. Hatta dün Fed yetkililerinin enflasyona yönelik açıklamaları piyasada daha çok tepki buldu ve tahvil ile altında satışa yol açtı. Bundan sonrasında bölgenin tansiyonunda artış beklenmezken, piyasalar dikkatini cuma günü açıklanacak olan ABD tarım dışı istihdam verisine çevirecektir.” diye konuştu.
Dış Ticaret Uzmanı Özbalaban: ABD-Çin hegemonya savaşında en büyük silah iktisat
Dış Ticaret Uzmanı Süleyman Mete Özbalaban, Asya bölgesi ekonomilerinin 1980’li yıllardan sonra devreye aldıkları ihracata dayalı endüstrileşme siyasetleriyle kıymetli bir büyüme başarısı yakaladığını, bu muvaffakiyete ABD pazarına yapılan ihracatın büyük katkı sağladığını tabir etti.
O periyotta yapılan mutabakat ile ABD’nin, Asya ülkelerinin kendi pazarına girmesine müsaade verdiğini anımsatan Özbalaban, bölge ülkelerinin de sağladıkları döviz rezervleri ile ABD’nin borçlarını finanse ettiğini kaydetti.
Dünyanın gündemindeki gelişmeyi AA’ya kıymetlendiren Özbalaban, herkesin memnun olduğu bu istikrarın 2008 Finansal Krizi ile değişmeye başladığına işaret ederek, şunları söyledi:
“Dolayısıyla Çin-Tayvan ortasında derinleşen askeri krizin aslında ABD-Çin hegemonya savaşının bir sahnesi olduğu söyleyebiliriz. ABD ve Çin ortasındaki uğraş artık bir azalıp bir artarak uzun yıllar devam edecek. Tayvan sıkıntısının ve bundan sonra bölgede çıkacak başka sıkıntıların ABD-Çin ortasında bir savaşla sonuçlanıp sonuçlanmayacağını anlamak için Çin başta olmak üzere bölge iktisadına genel olarak bakmak gerek. Çin iktisadı 1978-2017 devrinde 68 kat büyüdü ve dünyanın fabrikası olarak anılmaya başladı. IMF datalarına nazaran, Çin’in ulusal geliri 2021’de 17,4 trilyon dolar ve yüzde 38,2 hisseyle dünya iktisadına en fazla katkı sağlayan ülke pozisyonunda. Çin’in en fazla ihracat yaptığı 12 ülkenin 8’i Asya’da ve toplam ihracatının yaklaşık yüzde 40’ını bu bölgeye yapmakta. En büyük ihracat pazarı ise ABD olup, yüzde 17,2 hisseyle öteki ülkeleri açık orta geçmekte. Tayvan ise Çin’e en fazla ihracat yapan ülke pozisyonunda. Bu manada Çin, etraf ve komşu ülkeleriyle ekonomik açıdan entegre olmuş, diasporası sayesinde geniş bir yurt dışı yatırım ve ihracat ağıyla küreselleşmiş bir iktisat. Bu açıdan bakıldığında, ABD-Çin hegemonya savaşında ABD’nin Çin’e karşı en büyük silahı iktisat olacaktır.”
Özbalaban, tansiyonun ekonomik tesirlerine ait değerlendirmelerde bulunarak, kısa vadede yüksek güç fiyatları ve lojistik sorunlarının, Çin’in üretim ve ihracat maliyetlerini artırabileceğini, orta ve uzun vadede ise ABD’nin, Çin ile ticaretini azaltmak için her türlü tarife ve tarife dışı pürüzleri uygulamaya alabileceğini kaydetti.
ABD şirketlerinin Çin’e yatırımlarının azalabileceğini, tedariklerini öbür ülke yahut bölgelere kaydırabileceğini vurgulayan Özbalaban, “Tayvan tansiyonu güç, besin ve ham husus fiyatlarını kısa vadede artırsa da orta-uzun vadede talep düşüşü nedeniyle bilhassa metal ve güç fiyatlarını aşağı istikametli etkileyecektir. Başka taraftan bölgedeki tansiyon dolara talebi de canlı tutacaktır. Biz bu sefer durumun sıcak bir çatışmayla sonuçlanmayacağını düşünüyoruz. Zira dünya iktisadıyla çok fazla entegre olmuş, bölge iktisadı için kıymetli bir ülke olan Çin’in, Almanya ve Japonya üzere süratli ve sert bir biçimde değil uzun vadede ehlileştirileceğini ve dünya iktisadına yeni bir pozisyonda entegre olacağını öngörüyoruz.” değerlendirmelerinde bulundu.