Levent AKBAY
Tüketim tutkusu, gelir dağılımının giderek bozulduğu mahrumluk devrinde de sürat kesmediği üzere, aksine bir hareketle sürpriz bir sıçramaya yol açtı. Son devirde yaşanan döviz kıtlığına karşın tüketime servet harcama eğilimi devam etti. Uzun yıllar toplam ithalatın yüzde 10-12’si aralığında kalan tüketim malları ithalatı yılın birinci iki ayında adeta patlayarak yüzde 67,1 artışla 3,7 milyar dolardan 6,3 milyar dolara çıktı.
2021’de toplam ithalattaki hissesi yüzde 9’a kadar gerileyen tüketim malları ithalatının, toplam ithalatın 363,7 milyar dolarla rekor kırdığı 2022 ithalatındaki hissesi yüzde 8’e kadar düştü. Buna rağmen 2023’ün birinci iki ayında toplam ithalattaki hisse 2 puanlık artışla yüzde 10’a ulaştı. Ocak ayında bu kapsamdaki malların ithalatındaki artış yüzde 70, şubat ayında ise yüzde 64 olarak gerçekleşti. Bu eğilim sürdüğü takdirde yılın tamamında tüketim malları ithalatı yeni bir rekorla 36 milyar doları da aşacak. Birinci 2 aylık verilerde gözlenen sıçrama ile gündeme gelen tüketim malı faturasının maliyeti yüksek. Türkiye’nin 2010 sonrası tüketim malı ithalatı için dünyaya ödediği döviz ölçüsü ise 346 milyar doları aştı. Tüketim malları ortasında gıda eserlerinin yanı sıra dayanıklı ve dayanıksız her türlü tüketim malı da yer alıyor.
Gelir dağılımındaki bozulmaya rağmen
Enflasyonda yaşanan artışla birlikte, tüm temel tüketim maddelerinin fiyatlarının giderek arttığı, buna rağmen çalışan kesimlerin gelirlerinin son iki yılda milli gelirin yüzde 27’sinden yüzde 23,7’ye kadar gerilediği, gelir dağılımının giderek bozulduğu 2023, birebir vakitte tüketim kalıplarında aksine değişimin gözlendiği bir yıl olarak hatırlanacak.
Tüketim malı ithalatındaki sıçrama aslında sayılara Kasım 2022’den itibaren yansımaya başladı. Kasım ayında tüketim malları ithalatı birinci kere 3 milyar dolar bariyerini aşarak 3 milyar 195 milyon dolar olarak gerçekleşti ve bir evvelki kasım ayına göre yüzde 41 artış gösterdi. Aralık 2022’de de artış sürdü ve aylık ithalat bu defa yüzde 56 artışla 3 milyar 370 milyon dolar olarak gerçekleşti. Buna karşın 2022’de tüketim malları ithalatında artış yüzde 22 ile hudutlu kalarak 24,9 milyar dolardan 30,4 milyar dolara çıktı.
2023’te artış hızlanıyor
Ocak 2023’e gelindiğinde aynı tüketim malları ithalatındaki artış eğilimi yerinde saymasına rağmen 3 milyar doların çabucak altında kaldı. Buna karşın aylık ithalat bir evvelki yılın ocak ayına nazaran yüzde 70’e çıkarak 1,7 milyar dolardan 2 milyar 910 milyon dolara çıktı. Şubat ayında ise tüketim malları ithalatı yüzde 64,2 artışla 2 milyar 64 milyon dolardan 3 milyar 391 milyon dolara çıktı. İki aylık artış 3 milyar 770 milyon dolardan yüzde 64,2 artışla 6 milyar 301 milyon dolara çıktı.
İthalatın kompozisyonu değişti
Tüketim malları ithalatındaki artış ithalatın mal bazındaki kompozisyonunu da değiştirdi. 2020’den bu yana toplam ithalat içindeki hissesi yüzde 14,5’tan yüzde 11,1’e kadar gerileyen sermaye-yatırım malları ithalatı 2023’te birebir düzeyde kaldı. Buna rağmen son 4 yılda toplam ithalattaki hissesi yüzde 74,3’ten yüzde 80,4’e çıkan orta mal-hammadde ithalatının toplam ithalat içindeki hissesi yüzde 78,8’e geriledi. Tüketim malları ithalatı ise yüzde 11’den yüzde 8,4’e kadar düştükten sonra yüzde 9,8’e çıktı.
Yıllara nazaran gelişme
Türkiye’nin tüketim malları ithalatı 1010’da 24,3 milyar dolar ile 185,5 milyar dolarlık ithalattan yüzde 13 hisse aldı. 2011’de ithalat 29,6 milyar dolar ile 240,8 milyar dolarlık ithalattan yüzde 12 hisse aldı. 2012’de ithalat 26,7 milyar dolara gerilerken 236,5 milyar dolarlık ithalatta hissesi yüzde 11 oldu. 2013’te ithalat 30,4 milyar dolara, ithalattaki hissesi yüzde 12’ye çıktı. 2014’te tüketim malı ithalatı 29 milyar dolar, 251,6 milyar dolarlık ithalattaki hissesi değişmeyerek yüzde 12 oldu. 2015’de tüketim malları ithalatı 28,5 milyar dolar, payı yüzde 11, 2016’da ithalat 27,9 milyar dolar, hissesi yüzde 14 oldu. 2017’de ithalat 28,4 milyar dolar, hissesi yüzde 12 oldu.
2018’den itibaren tüketim malları ithalatının toplam ithalat içindeki hissesinde rölâtif bir düşüş oldu. 2018’de 22,8 milyar dolar ile yüzde 10, 2019’da 21,2 milyar dolar ile yüzde 10, 2020’de 24,1 milyar dolar ile yüzde 11 hisse alan tüketim malları ithalatı 2021’de 24,9 milyar dolar ile yüzde 9 ay aldı.
2022’ye gelindiğinde tüketim malları ithalatı 30,4 milyar dolara çıkarken toplam ithalat içindeki hissesi yüzde 8’e geriledi.
Lüks tüketim hakkında…
Tüketim malları ortasında domates de yer alıyor, öteki besin eserleri de. Cep, telefonu, buzdolabı, saat, mücevher, parfüm, kozmetik, çanta, giysi de bu kapsamda yer alıyor. . Harcanabilir ek gelirleri olan, ekonomik çalkantılardan etkilenme olasılığı düşük bölümler tüketim mallarının ve bilhassa lüks tüketim unsurlarının en büyük müşterileri ortasında. Bu eserler yalnızca kullanım kıymetleri yanında bu esere sahip olmanın sağladığı statü ve sınıf gösterme özelliği yoluyla da sahiplerine tatmin ve fayda sağlıyor. Bu kapsamda bilhassa lüks tüketim kullanım emelinden daha çok beğenilme ve kabul görme hedefine hizmet ediyor. Lüks tüketim maddeleri genel olarak yüksek fiyat taşıdıkları üzere sonlu olarak üretiliyor, sıkıntı erişilebiliyor.
