Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ Talih Sohbetleri nde bu hafta hiperenflasyon tatışmalarını ele yakamoz s 245 izle aldı Güldağ son göstergelere ve artırımlara değinerek beklentilerde devam eden bozulmaya işaret ederken Ağaoğlu enflasyonun büsbütün denetimden çıkma riski bulunduğunu vurguladı
Güldağ iktisatta irili ufaklı sarsıntıların ‘yüksek şiddetli yıkıcı bir yakisikli jon televizyon degisti o degismedi izle sarsıntıya dönüşebilir’ telaşı yaşattığını lisana getirirken Ağaoğlu Türkiye’nin ‘ağır çekim’ bir kriz yaşadığını tabir etti Dolar TL’de şok bir dalga beklemediğini belirten Ağaoğlu petrol ve altın fiyatlarında yükselişin sürebileceğini söyledi yalnizim mesut bey izle
Güldağ Enflasyon beklentilerinde maalesef rastgele bir düzgünleşme emaresi yok İTO datalarına nazaran İstanbul un enflasyonu yüzde 87 35 ile 24 yılın doruğunda TÜİK’in bugün açıklayacağı manşet enflasyonun da mayısta yüzde yarim kalan asklar izle 75’i aşması bekleniyor Sebze meyvede biraz gerileme olsa da neredeyse her hafta artan akaryakıt fiyatları devam eden doğalgaz ve elektrik artırımları Ayrıyeten Avrupa nın kararı sonrası bu yıl ucuz petrol yasamayanlar izle beklentisinin ortadan uygunca ortadan kalkması Özetle pandemi sonrasında Rusya Ukrayna savaşı hammadde güç ve besin fiyatlarının süratle yükselmesi meçhullüğü ve karmaşayı artırıyor Dışarıda Fed başta enflasyonla nasıl çaba edildiği belirli yazgi exxen izle de bizim nasıl uğraş ettiğimize ait bir berraklık yok Yanlışsız yanlış üzerine çalışılan kira kontrollleri düzenlemesi şimdi gelmedi 1 5 aydır enflasyona endeksli tahvil konuşuluyor Ondan da ses yok
Ağaoğlu yellowjackets izle Enflasyona endeksli tahvil çıkaracağım dediğin anda enflasyonu kabul ediyorsun Lakin onunla gayret etmek yerine varlığı üzerine bina inşa ediyorsun Nasıl bir şey gelecek hala bekliyoruz Üstün bono diye bir şey yesilcam izle olmayacağını anladık Daha evvelden var olan enflasyona endeksli tahvilin bireylere satılan bir hali olacak Yani şirketlere satılır mı satılmaz mı bilmiyorum ancak bankalara satılmaması gerektiğini düşünüyorum Zira bankalara satılırsa bankaların yetis zeynep izle olağanda piyasadan alabileceğinden daha da güzel getirili bir tahvile kavuşur Bunun yeniden Merkez Bankası na teminata verip tekrar borçlanıp yeniden ekstra para kazanma ihtimalleri var Bankalar para kazanmasın demiyorum olağan yetkisiz bir hayat izle ki lakin karşılığında bu paranın geldiği kaynak Hazine Hazine de bu faizi bizim vergilerimizle ödeyecek Bizde de herhalde Fed’in kusuru üzere süreksiz diye düşünülüyor ki gayret yalnızca kelamda kalıyor Özde çabayla ilgili net olarak hiçbir şey görmüyoruz
Güldağ Yalnız biz işi ağırdan aldıkça sorun da derinleşiyor Bariz iktisat potikası kusurları ile birleşince global fiyatlar TL’nin yine kıymet kaybetmesine yol açıyor Kuru tutuyoruz diyorduk o da olmadı Kur 16 50’yi zorluyor Gerçi mikro idare ve müdahaleler ile pek oraya müsaade verilmemeye çalışılıyor fakat piyasa da daima test ediyor Beştepe de bir iktisat doruğu yapıldı Ne konuşulduğuna ait bir açıklama yok Herhalde taban fiyata artırım gelecek diye konuşmalar var ‘Enflasyona endeksli tahvil görüşülüyor diyenler var Sonuç itibariyle siyasetler sıkıştı Yanılgılar da motamot devam ettiğine nazaran enflasyonda bir platodan ötekine süratli sıçramalar da devam edecektir Sen bir orta İpin ucunu bırakırsak iş hiperenflasyona yanlışsız da gidebilir demiştin ‘Venezuela üzere oluruz’ demiştin Maazallah o kelamların geliyor aklıma
Ağaoğlu Özde bir gayret görmediğimiz için enflasyon durmuyor Berbat tarafı enflasyon beklentileri çok bozulduğu için nereye çıpalayacağınızı da bilemiyorsunuz Merkez Bankası beklenti anketi 46 50 çıkıyor vatandaşın enflasyon beklentisi 80 oluyor 90 lı yıllarda kronik bir enflasyon vardı yüzde 70 ortalamayı 13 yıl sürdürdük Ancak o hayatımızın bir kesimiydi Maaşlar gelirler ona nazaran güncelleniyordu Az çok onla birlikte geriden de olsa bir alışma periyodumuz vardı Şu anda maaşlar güncellenemiyor ve fiyatlar artmaya devam ediyor Yoksulluk sonu inanılmaz biçimde artmış durumda Beklentilerin bozulması çok kritik bir sorun ve hiperenflasyon düzeyine çıkmamız neredeyse an sorunu Ondan da geri döndürmeniz için çok fakat çok sert önlemleri çok uzun müddet almanız gerekiyor
Güldağ Doğal bir de dışarıdan gelen tesirler ve riskler var Az evvel de dediğim üzere ucuz petrol bizim için hayal olacak güya Bu durum işimizi düzgünce zorlaştıracak
Ağaoğlu Avrupa Birliği neredeyse yüzde 90 a varan Rusya dan gaz ithalatını yılın sonuna kadar bitirmeye kararlı Bu olağan ki petrol ve doğal gaz fiyatlarını etkiledi Tedarik sorunu ortaya çıkardığı için risk artıyor Buna bir de Çin in koronavirüs tedbirlerini gevşetmeye başlamasının yaratacağı talep beklentisi de eklenince Brent petrol 120 dolarların üzerine çıktı Benim hani inse inse 85 e sıkıntı iner dediğim sayı artık 95 oldu 95 doların altına bu yıl kolay kolay inemeyiz
Güldağ Güç tarafında yeni kasvetler bizi bekliyor üzere görüyorum Son kaynak limiti 1 Temmuz da geçerli olmak üzere sanayi ve ticarethaneler için 1 milyon kilovat saate kadar düşürülmüş vaziyette Bu limitin üzerini kullanmak isteyenler ikili mutabakat yapacak Enteresan bir şey duydum güç üreten gemiler var Pakistan’da Angola da oluyordu Onlardan kiralamışız Güç tarafında önemli bir gol yiyebiliriz yakında Gerçekten uyumda eksiklik var Beştepe tepesini onun için açtım Tahminen de hükümetin daha fazla bir ortaya gelip bunları masaya yatırması lazım İktisat seçim olacak diye günlük yönetim edilmek zorunda değil diye düşünüyorum
Ağaoğlu Geçen hafta söylediğimi tekrar edeceğim Faizleri denklemeden sonuç almak sıkıntı Bunu yapıp sonra enflasyonla gayret ediyoruz dememiz lazım Para ve maliye siyasetleri uyumlu hale getirilmeli Bu sübvanse edilen faizlerle maalesef biz bir yere varamayız Kısa vadeli tahlil üzere görülüyor ancak uzun vadeli ahlaki erozyon yaratıyor Bu ortamda seçim yapıldı ve Sayın Cumhurbaşkanı tekrardan vazifeye geldi diyelim İşi seçildikten sonra da güç Tekrardan siyaset değişikliği yapması gerekiyor ki işimiz kolaylaşsın Seçimden sonra iktisat siyaseti değiştirilecek diye düşünüyorsak bugün neden yapmıyoruz Büsbütün denetimden çıkma ihtimali olan bir enflasyonla karşı karşıyayız Zira bunun karşısı Venezuela Arjantin
Güldağ Bu mümkünlük beni korkutmaya başladı Türkiye de muhakkak istikrarlar var o kadar da değil denebilir lakin işler güzel gitmiyor Vatandaş ve çalışan cephesinden bakıyorum iş barışını da bozabilecek bir ortamın geliştiğini görüyorum 2018 den bu yana bir fakirleşme var
Ağaoğlu Ben ona 2015 diyorum bu ortada
Güldağ Birinci çeyrek büyüme bilgileri de ortaya koyuyor Ücretlilerin GSYH içindeki hissesi 2020 birinci çeyrekte yüzde 39 1 2021 birinci çeyrekte yüzde 35 5 ve artık 31 5 3 yıl içinde 8 puan gerilemiş Bu az buz bir şey değil Emsal tablo İSO 500 de de var Faaliyet karı yüzde 139 artarak 342 milyar liraya çıkmış ancak ödenen fiyat ve maaşların hissesi 2014 te yüzde 57 5 iken 2021 de yüzde 32 2 ye inmiş Yani 2014 ten geçen yıla 25 3 puan gerilemiş vaziyette Hissedilmeyen bir büyüme
Ağaoğlu Toplumun refahına yansımayan bir büyüme Büyüme berbat bir kriter ve gaye Kalkınma maksat olmalı Kalkınma büyümenin bütün topluma yayılmış halidir Siz belirli kesimleri sübvanse ederek destekleyerek orayı büyütüyorsunuz Kar ediyor para kazanıyorlar Onu toplam Gayri Safi Ulusal Hasıla içinde büyüme olarak herkese anlatıyorsunuz ancak toplumun geniş bir kısmı hem o büyümeden nemalanmıyor hem de hiç hissetmiyor Bu da kalıcı bir yoksullaşma manasına geliyor
Güldağ Aslında toplumun refahını artırmak için herkesin gelirini de tıpkı vakitte artırmak gerekmiyor
Ağaoğlu Aslında harcanabilir gelirini artırmamız gerekiyor Hayat maliyetlerini düşürücü işler yaparak bunu sağlayabilirsiniz Mesela ulaşım masraflarını ısınma elektrik su masraflarını azaltarak harcanabilir geliri yükseltebilirsiniz Bunu kamuyu ya da şirketleri ziyana uğratarak yapmanız da gerekmiyor Daha güzel yöneterek maliyetleri aşağıya çekerek sağlayabilirsiniz Kolay olarak güçte hedge süreçleri yaparak riskten korunma süreçleri yaparak yahut uzun vadeli mutabakatlara girerek bunları yapabilirsiniz Birtakım ülkelerin atabildiği adımlar bunlar Maliyeti aşağı çekerseniz harcanabilir gelir artar
Güldağ Güç faturamız cari açığı da artıracak Cari açığımızın arttığı bir ortamda kurda önemli bir baskı bekler misiniz
Ağaoğlu Kur tarafında şok biçimi bir baskı beklemem Buna neden olabilecek yabancı yatırımcıların çok büyük bir kısmının piyasalara ulaşımını engelledik İçerden gelebilecek baskıları da görece kamu eliyle bir biçimde yönetiyoruz Yönetiyoruz kısmını tırnak içinde söyleyeyim Burada sorun şu Biz fonlayabildiğimiz sürece cari açık veririz Yeni mal ve hizmet alabilmemiz için borçlanmamız gerekiyor Yurtdışından borçlanma maliyetimiz yüzde 10 a dayandı Akreditif tarafında düşüncelerimiz devam ediyor Kur tarafında bu türlü büyük bir şok zıplama şekli bir şey görmeyeceğimizi düşünerek ben sorunun ödemeler istikrarı tarafında ortaya çıkacağını düşünüyorum Şimdilik turizm geliriyle bir biçimde aşılacağını umuyoruz Fakat dönem bitip güç fiyatları da üstte kalmaya devam edince işimiz zorlaşır Sürdürülebilir bir kademede olduğumuzu düşünmüyorum
Altında 1840 düzeyi belirleyici olacak
Güldağ Altın ve gümüşte bir hareketlilik gördük trend değişikliği bekler misin kısa vadede
Ağaoğlu Gümüş 22 lerin altın 1850 lerin üzerine çıktı hatta 1860 lara kadar geldi Âlâ bir toparlanma oldu Altın 1900 lerin üzerine atar kendini diye düşünüyorum Fakat Amerikan 10 yıllık tahvillerinde o denli çok majör kalıcı bir düşüş olmadı Tekrar yükselince altın biraz örselendi Bu hafta 1840 ın üzerinde kapatırsak toparlanma devam edebilir Ancak çok majör sert yükseliş beklemiyorum Zira enflasyonun kalıcı olmadığı izlenimini oluşturma ismine bedelli metaller tarafında hafif manipülatif bir dünya görüldüğünü düşünüyorum Bunu şimdi daha kanıtlayabilmiş değilim fakat iki sohbet öncesinde konuşmuştuk Londra da da benzeri izlenimler var Onun için 1840 düzeyinin üzerinde kapanırsa biraz üst gitme ihtimali artacak aksi takdirde sallan yuvarlan gideceğiz bu türlü
‘Ağır çekim’ kriz yaşıyoruz
Güldağ Türkiye iktisadı benim çok fazla şahit olmadığım bir biçimde gidiyor Lakin alışagelmiş olan da şu Ekseriyetle bir şeyler birikir süratli bir biçimde bir noktaya ulaşır Sonra deniz bitti deriz akabinde bir toparlanma başlar
Ağaoğlu Dur kalklarla yürümüyor işler Biz her 10 yılda bir dur kalk yapıyoruz Fakat düzeyimiz aşağıya iniyor Borsaya bakın Dolar bazında 5 1 den 1 25’e düşmüş Lakin 1 25 ten 1 70 e çıktığında yüzde 50 artmış üzere görüyoruz Hayır evvelden 5 1 dolar seviyesindeydik Yani her seferinde önemli yoksullaşarak dur ları yaşıyoruz aslında
Güldağ Yaşadığımız döngü biraz farklılaştı Evvelce 7 büyüklüğünde sarsıntısı yaşıyorduk Ondan sonra toparlanıyorduk Artık ise 3 5 4 4 5 şiddetinde daima zelzeleler yaşıyoruz Bunlar ne vakit büyük bir sarsıntıya dönüşecek sorusu soruluyor Sapanca da düzenlediğimiz Dönüşen Dünyada Liderlik Zirvesi nde de belirsizlik şikayetleri sıkça lisana getirildi Beklentiler ‘daha ne kadar kötüleşecek’ üzerinden şekilleniyor
Ağaoğlu Biraz ağır çekim kriz yaşıyormuşuz üzere bir his var içimde O yüzden senin dediğin 3 4 şiddetindeki sarsıntıları çok büyük bir sarsıntı üzere hissetmiyoruz Fakat bina her geçen gün dayanıklılığını kaybediyor