Merve YİĞİTCAN – Yener KARADENİZ
● Hem dünya hem de Türkiye’de açıklanan Temmuz ayı PMI dataları, global bir sakinliğin ayak sesleri olarak değerlendirildi. Birçok bölümde başlayan daralmanın önümüzdeki periyotta derinleşmesini bekleniyor.
● Gelişmelerin iç piyasada, finansmana erişim meselesinin da tesiriyle yatırım, üretim ve istihdamı negatif etkileyeceğini lisana getiren dal temsilcileri, bilhassa ana pazar olan AB’de kaçınılmaz olan resesyonun ihracatta da düşüşe yol açacağını vurguluyor.
Tüm dünyada olduğu üzere Türkiye’de de son açıklanan ekonomik datalar önümüzdeki periyot global bir resesyonun kaçınılmaz olduğunu işaret ediyor. Bu datalardan biri de İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından açıklanan Türkiye İmalat Satın Alma Endeksi (PMI)… Yeni siparişler, istihdam, satın alma stokları ve fabrika çıkışları üzere bir dizi göstergenin bileşimi olarak hesaplanan endeks bedeli, son beş aydır daralmayı işaret eden 50 kıymetinin altında seyrediyor. Üstelik Temmuz’da 46,6’ya gerileyen endeks Mayıs 2020’den bu yana da en bariz yavaşlama olarak dikkat çekiyor. 10 kesimin yer aldığı endeks, global ekonomik şartlarda gözlenen bariz zayıflama ve baskının Türk sanayi dalında faaliyet gösteren firmalar açısından üçüncü çeyreğin güçlü geçeceğinin işareti olarak bedellendiriliyor. Misal gerilemeler tüm dünyada da sürüyor. Global İmalat Satınalma Yöneticileri Endeksi 1,1 puan azalarak 51,1’e geriledi ve son iki yılın en düşük pahasını aldı. Böylelikle üçüncü çeyreğe zayıf bir başlangıç yapan global imalat bölümünde üretim ve istihdam durağanlaşırken başta ihracat olmak üzere yeni siparişlerde düşüş yaşandı. Gerileme Türkiye’nin ana ihracat pazarı olan AB’de de yaşanıyor. Euro Bölgesi’nde kelam konusu endeks 49,8’e gerilerken neredeyse AB üyesi tüm ülkelerde de yeniden PMI endeksi 50 kıymetinin altında gerçekleşti. Dal temsilcileri, bilhassa ana pazar olan AB’de önümüzdeki periyot gerçekleşmesi kaçınılmaz olan resesyonun Türkiye’de yatırım, üretim ve istihdamı negatif etkileyeceğini vurguladı. İç piyasada da enflasyonist baskı ve düşen alım gücünün negatif tesirinin fiyatlarda aşağı istikametli baskıyı artıracağını lisana getiren iş insanları, bilhassa ana Pazar olan AB’de yaşanacak sakinliğin, kimi bölümde ihracatta da yıl başında açıklanan amaçların gerisinde kalınacağını belirtiyor.
TECDELİOĞLU: YENİ YATIRIM İŞTAHI YOK
Son ekonomik bilgilere nazaran ana metal sanayi firmalarının girdi maliyetleri ve kesin eser fiyatları sert bir halde artmaya devam etti. Yeni siparişler keskin bir biçimde yavaşlarken, bu yavaşlama salgınının birinci dalgasından bu yana en bariz seviyede gerçekleşti. Buna bağlı olarak, firmalar üretim ve satın alma faaliyetlerini azalttı. İstanbul Demir ve Demir Dışı Metaller İhracatçıları Birliği (İDDMİB) İdare Konseyi Lideri Çetin Tecdelioğlu, içeride hala siparişlerin olduğunu, teslimatlarla ilgili de bir değişim görmediklerini lakin taleplerde gelen maillerde, sorularda, isteklerde önemli bir azalma yaşandığını aktardı. Tecdelioğlu, “Tüketici finansmana erişimde önemli zorluklar çekiyor. Çok yüksek faizler var. İnsanların borçlanma iştahı olmadığı sürece tüketim trendi de buna paralel olarak bu tarafta ilerliyor” dedi. Yatırım ortamı konusunda ise Tecdelioğu, şu sözleri kullandı: “Şu an başlamış olan yatırımlar devam ediyor lakin yeni yatırım ve kapasite artışlarına yönelik bir iştah da yok. Maalesef çok yüksek seyreden maliyet ve faizler iştahı azaltıyor. Yatırım olmazsa ekstra istihdam olmaz. Şu anda bir geriye gidiş beklemiyoruz fakat ek bir artış için beklentilerimiz düşük. İhracatta da düşüşleri görebiliriz fakat Rusya-Ukrayna Savaşı, Tayvan-Çin ortasındaki oluşabilecek krizlerden doğabilecek fırsatlar, tedarik zincirlerinin kırılmasından kaynaklı fırsatlar ülkemizi dünyanın B planı haline getiriyor.”
Yıl sonu için 20 milyar dolarlık ihracat maksadı bulunan kesim, Ocak-Temmuz ortasında 8,8 milyar dolarlık ihracata imza attı. Kelam konusu sayı bir evvelki yılın birebir periyoduna nazaran yüzde 33 artışı söz ediyor. Öte yandan ana metal sanayiinde temmuz ayında kapasite kullanım oranı da 4 aylık yükselişin akabinde yüzde 82,1’den yüzde 80,6’ya geriledi.
ÖKSÜZ: DOKUMADA ATIL KAPASİTE BÜYÜYOR
PMI bilgilerine nazaran en besbelli düşüşün yaşandığı bölümlerden biri de dokumacılık bölümü oldu. Yıla 15 milyar dolar ihracat gayesi ile başlayan üstelik salgın periyodunda ise toplam kapasitenin yüzde 20’si kadar yeni yatırıma imza atan bölümde Temmuz ayında yeni siparişler kesin bir halde yavaşladı. Bu daralma salgının birinci periyodu hariç Ocak 2016’dan beri en bariz yavaşlama olarak öne çıktı. Yeni ihracat siparişlerinde de misal halde ivme kaybı yaşandı. İstanbul Dokumacılık ve Hammaddeleri İhracatçıları Birliği (İTHİB) Lideri Ahmet Öksüz, piyasada daralma yaşadıklarını belirterek şu anda kapasiteleri de tam dolduramadıklarını belirtti. Öksüz, “Sektör bu yıla çok yeni yatırımlar ile girdi. geçen sene bu sene önemli yatırımlar yapıldı. Bu yatırımların karşılığını bulamıyoruz. Birçoğu atıl, iplik tesislerinde yüzde 50’lere varan atıl kapasite kelam konusu. Yeni yatırım ve istihdam da beklemiyoruz bu durumda. İhracat maksadında ise şimdi bir revize yapmak istemiyoruz. 3. çeyrekten umutluyuz” sözlerini kullandı.
Mayıs ayı prestiji ile 19 bin 923 firmanın faaliyet gösterdiği dokumacılık bölümünde 504 bin çalışan istihdam ediliyor. Geçen yılı 12,9 milyar dolar ile bitiren ve bu yıla ise 15 milyar dolar maksat ile başlayan dal, yılın birinci yarısında 6,8 milyar dolar ihracat gerçekleştirdi. Bölümün kapasite kullanım oranı da temmuzda yüzde 77,6’dan 76,6’ya düştü.
UYGUNER: YATIRIM VE İSTİHDAMDA NE ARTIŞ NE DE DÜŞÜŞ BEKLİYORUZ
Geçen yıl ihracatını yüzde 29,6 artırarak 1,73 milyar dolara yükselten, bu yıl ise 2 milyar doların üzerine çıkmayı hedefleyen deri kesimi, temmuz ayı prestiji ile 1,1 milyar dolar ihracat gerçekleştirdi. Bölümde hem ihracat hem de kapasite kullanım oranları şu an için artış trendinde. Lakin bölüm yeni yatırım ve istihdam konusunda iştahsız. Türkiye Deri Sanayicileri Derneği Lideri Burak Uyguner, “Ocak temmuzda ihracatımızın yükselme suratında bir azalma var fakat bunun sebebini bayram tatiline bağlıyoruz. Salgın devri koşular prestiji ile dramatik bir düşüş beklemiyoruz. Bizim tek problemimiz kapasitelerimiz yetmiyor. AB’de önemli bir kahır birinci ihracat pazarımız olduğu için kesinlikle negatif tesiri olacak. Yatırım ve istihdamda ise artış olmasa dahi düşüş de beklemiyoruz” dedi.
PELİSTER: DAHA AZ ETKİLENECEĞİMİZİ UMUT EDİYORUZ
Türkiye ihracatının lokomotif kesimlerinden kimya da vites küçülten dallar ortasında. İSO PMI datalarına nazaran temmuzda kimyasal, plastik ve kauçuk eserleri kesiminde girdi maliyetleri son 13 ayın, en son eser fiyatları ise son 11 ayın en düşük oranında artarken, tedarik zincirlerindeki aksamaların belirginleştiği ve teslimat müddetlerinde mart ayından bu yana en yüksek oranlı artışın kaydedildiği gözlemlendi. Kesimde yeni siparişlerin üçüncü çeyrek başında keskin bir azalma kaydettiği dikkat çekerken, benzeri biçimde üretimde de gerileme yaşandı ve düşüş Nisan 2021’den beri en yüksek süratte gerçekleşti. Bölüme ait değerlendirmelerde bulunan İstanbul Kimyevi Unsurlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) İdare Konseyi Lideri Adil Pelister, son iki aylık kesim PMI endeksinin manşet göstergenin altında kaldığını söylerken, önümüzdeki devir dünyada sakinlik beklentisi olduğunu ve stagflasyon beklentilerinin ortaya çıktığını hatırlattı. Stagflasyon yahut resesyonun yaşanması halinde ihracatı da olumsuz tarafta etkileyebileceğini kaydeden Pelister, bununla bir arada pandemi sonrası tedarik zincirinin bozulmasından ötürü Türkiye’nin öne çıkan lojistik avantajı ve eser kalitesi ile mümkün resesyondan daha az etkilenmesini umduklarına işaret etti. Pelister, “Sektörde global gelişmelere bağlı olarak tahminen bir yavaşlama olabilir. Fakat bölümün kapasite artırma uğraşları ve halihazırda devam eden yatırımların faaliyete geçmeye başlamasıyla istihdamın artacağını, yeniden lojistik ve kalite avantajı sunan ülke ihracatımızın ve dal ihracatımızın da artmaya devam edeceğini öngörüyoruz” tabirlerini kullandı.
EROĞLU: YATIRIM YAPILAMAMASI İSTİHDAMI ETKİLER
Sektörün bir öbür temsilcisi TOBB Plastik, Kauçuk ve Kompozit Sanayi Meclisi Lideri Yavuz Eroğlu da Türkiye’nin çok yüksek ihtimalle yaşanacak resesyondan olumsuz etkileneceğini, lakin lojistik avantajı ve rekabetçi fiyat avantajı ile daha az etkilenme ihtimali olduğunu yineledi. Buna rağmen yatırım ve istihdamda tablonun çok da parlak olmadığına dikkat çeken Eroğlu, “Genel trend gösteriyor ki büyük ihtimalle Türkiye mümkün resesyondan olumsuz etkilenecek, kendi kırılganlıklarımız vardı, üstüne bir de resesyon gelecek. Yatırım ve istihdama bakarsak, kredi muslukları kısıldı. Bu olumsuzluk yatırımları olumsuz etkiliyor. Yeni yatırım olmaması da istihdamı olumsuz etkileyecek” tabirlerini kullandı.
ÇETİNKAYA: MAKSADIN ÇOK AZ ALTINDA KALABİLİRİZ
PMI datalarına nazaran maden üzere metalik olmayan mineral eser imalatçılarında da yeni sipariş ve üretimin keskin halde yavaşladı. Yavaşlama, PMI datalarına bahis on dal içinde yavaşlama en bariz seviyede gerçekleşti. Buna bağlı olarak firmalar istihdam seviyelerini ve satın alma faaliyetlerini de azalttı. TİM Maden Kesim Şurası Lideri ve İstanbul Maden İhracatçıları Birliği (İMİB) İdare Konseyi Lideri Rüstem Çetinkaya, madencilik bölümüne dikkat çekerek dal olarak siparişlerde şu an bir azalmanın kelam konusu olmadığını söyledi. Yalnızca blok doğal taş tarafında siparişlerde bir gerilemenin yaşandığını kaydeden Çetinkaya, “Metalik madenlerde ünite fiyatlarda gerileme var. Münasebetiyle metalik madenlerde miktarsal olarak biraz azalma var. Kesim olarak finansmana erişimde zorluk çekiyoruz ve daha adaletli bir sistem olmasını istiyoruz. İhracat tarafında ise, yılsonu için öngördüğümüz sayıların tahminen çok az altında kalabiliriz ancak ulaşacağız üzere duruyor” dedi.
Fayat: Geçen seneyi yakalarsak iyi
PMI datalarına nazaran giysi ve deri eserleri dalının üretimi, üst üste güçlü artışların yaşandığı bir devrin akabinde Ocak’tan bu yana birinci düşüşü kaydetti. Yeni siparişler de yavaşlama gösterirken istihdam seviyesi son dört ayda birinci defa azaldı. Kesim, bu yıl bilhassa ihracat gayelerinde kıymetli oranda gerileme bekliyor. TOBB Hazırgiyim ve Konfeksiyon Dal Meclisi Lideri Erdem Fayat, yaklaşık bir aydır lisana getirdiği daralmanın başladığını kaydetti. Fayat, “AB’de daha evvel sinyallerini gördüğümüz, Türkiye’de de gerçekleşeceğini bildiğimiz bir süreç yaşıyoruz. Bilhassa 3. Çeyrekten itibaren daha da net hissedeceğimiz bir resesyona gerçek gidiyor ana pazarımız. Bunun üzerine güç krizinin hatta güç kısıntı programlarının bile açıklanıyor olması ana pazardaki talebi törpüleyecektir. Bu da bilhassa bizim bölümde haliyle amaçlarda değişiklikler yapacaktır. Yüzde 15 artış bekliyoruz dediğimiz maksatlar, geçen seneyi yakalarsak düzgün dediğimiz bir duruma geldi. Daha berbatı olur mu bunu birkaç ay izlemek lazım. Bunu da bize gelen sipariş suratındaki yavaşlamadan görüyoruz. Birinci 6 ayda yüzde 15’i koruduk lakin son 1 ayda yüzde 10, son bir yılda ise yüzde 9,5’e düştü ihracat artış suratı. Münasebetiyle buradaki gayede geçen seneyi yakalamak muvaffakiyet olacak güya. Yatırım ve istihdam konusunda ise bilhassa işletme sermayesi gereksiniminin bu kadar arttığı bir ortamda bir hareketlilik beklemiyorum açıkçası” diye konuştu. Geçen sene 20,3 milyar dolar ihracata imza atan kesim, bu yıl 23 milyar dolarlık artış hedefliyordu. 41 bin 256 şirket ve 716 bin kişinin istihdam edildiği dal, 0cak-temmuz devrinde de kapasite kullanım oranı da temmuzda 12,4 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirdi.
Laçin: Daha uygun fiyatlı eserler öne çıkıyor
Elektrikli ve elektronik eserler dalında PMI endeksi 45,2’ye gerilerken, yeni siparişlerin temmuzda üst üste iki aydır yavaşladığı ve kelam konusu yavaşlamanın şubattan beri en bariz seviyede kaydedildiği görüldü. Üretimde de son iki aydır düşüş görülürken hem girdi maliyetleri hem de en son eser fiyatlarında artışların yavaşladığı dikkat çekti. Beyaz eşya dalının tecrübeli isimlerinden Silverline İdare Şurası Lideri Mustafa Laçin, resesyonla ilgili Avrupa’nın önemli risk taşıdığına işaret ederken, Avrupalı müşterilerin fiyat baskısı yapmaya başladığını söyledi. Avrupalı müşterinin hem az aldığını hem de bu sakinliği kullanarak düşük fiyat talep ettiğine dikkat çeken Laçin, “Durumu fırsata çevirmek istiyorlar. Bu durumda biz de proje üretmeye, daha rekabetçi ve uygun fiyatlı eserler sunmaya çalışıyoruz. Fakat bu projeler bir ayda yapılacak işler değil” diye konuştu.