Selenay YAĞCI
4G taşınabilir irtibat teknolojisine 8 yıl geç kalan Türkiye, 5G’ye de geç kalıyor. Türkiye’nin bu teknoloji yarışında geri kalmaması için 5G altyapısı 1,5 milyar TL dolarlık yatırım bekliyor. Uzmanlar operatörlerin tek başına altından kalabileceği bir yatırım olmadığını söylüyor. Güney Kore, Çin, İngiltere üzere ülkelerde olduğu üzere ulusal aksiyon planı ve devlet teşvikleri gerekiyor. Zira 5G’nin gecikmesinden ferdi tüketicilerden evvel sanayiler etkilenecek. 5G sırf bir taşınabilir irtibat teknolojisi olmaktan öte yeni bir sanayi ihtilali olarak görülüyor. Bu sanayi ihtilalinden geri kalmak istemeyen ülkeler, 2018’den beri 5G kontağına geçiş yapmaya başladı.
Turkcell ve Türk Telekom geçişi erken buluyor
Türkiye’nin ise 2022 sonunda frekans ihaleleri yapması ve 2023’te de birinci sinyali vermesi planlanıyor. Türkiye Varlık Fonu şirketleri Türk Telekom ve Turkcell, 5G’ye geçişi erken bulurken, Vodafone, 5G’ye bir an evvel geçilmesi gerektiğini savunuyor. Türkiye’nin 5G için en büyük zorluklarından biri ise yerlilik oranlarının kâfi düzeyde olmaması olarak yorumlanıyor. Mevcut durumda 5G’ye geçiş iktisada ek bir ithalat yükü getireceği tartışılıyor.
Afrika ve Ortadoğu ülkeleri 5G yatırımlarına başlamışken, Rusya, Vietnam ve Libya üzere ülkelerde 5G yaygınlaştırılıyor. Kuzey ve Güney Amerika, Avrupa, Avustralya, Çin, Japonya ve Singapur üzere teknolojiye liderlik eden ülkelerde ise 5G ağları kuruldu. Avrupa’da 2022 prestijiyle hanelerin yüzde 62’si 5G kapsama alanı içinde, bu oran ABD ve Güney Kore’de yüzde 93’leri buluyor. Abone başına yapılan sermaye yatırımlarına bakıldığında Avrupa’da 96,3 Euro, ABD’de 191 Euro, Güney Kore’de 115,4 Euro.
2027 yılında 4,3 milyar kontağa ulaşacak
Vodafone’un Deloitte iş birliğiyle hazırladığı rapora nazaran 5G teknolojilerinin kullanımı ile Türkiye’de 15 yılda toplamda 1 trilyon TL’yi aşan ekonomik tesir kestirim ediliyor. Toplam GSYH’ye tesirinin 479 milyar TL’ye ulaşması beklenirken, toplam tesirler Türkiye’nin 2021’dadaki GSYH’sini yüzde 7’sini oluşturuyor. 5G’de 1 yıllık gecikmenin maliyeti ise 120 milyar TL. Operatörlerden, tedarikçilerine, teknoloji ortaklarına ve tüketicilere kadar yayılan 5G paha zincirinin 5 yılda 25 binin üzerinde istihdam oluşturacağı iddia ediliyor. 5G’nin Türkiye’de yaygınlaştırılmasıyla üretim, toptan ticaret ve perakende, ulaşım ve depolama, bilgi ve bağlantı 5G’den en çok faydalanacak kesimler olurken, bu bölümlerde gerçekleşecek gelir artışlarının toplam tesirin yüzde 70’inden fazlasını oluşturacak. 5G teknolojisi, 274 milyar TL’lik gelir artışıyla en çok imalat dalını etkileyecek. Onu, 153 milyar TL ile toptan ticaret, 174 milyar TL ile perakende ticaret izleyecek. 5G teknolojilerinin ihracat hacmine 103 milyar TL yarar sağlayacağı öngörülüyor.
Rapora nazaran; 2021’nin sonunda dünya çapında 660 milyondan fazla 5G ilişkisi bulunuyor. 2027 yılına kadar 5G irtibatları 4,3 milyarı geçerek neredeyse 6 kat artacak. Mevcut durumda 5G teknolojileri en çok Kuzeydoğu Asya ve Kuzey Amerika’da yaygınken, 2027’de Batı Avrupa, Kuzey Doğu Asya’yı geçecek. 2021 sonunda 521 milyon kullanıcıya ulaşan dünya nüfusunun yüzde 15’ini kapsayan 5G ağları, 2027 sonunda yüzde 75’lik kapsama oranına sahip olacak. 2021’de dünya genelindeki toplam taşınabilir aboneliklerin yüzde 8’ini oluşturan 5G 2027 prestijiyle hissesini yüzde 49’a çıkartarak önder pozisyona ulaşacak. Dünya çapındaki 5G yatırımları 2035’e kadar 3,8 trilyon dolarlık iktisat oluşturacak ve 23 milyonluk istihdamı destekleyecek. Küresel ekonomik tesirlerin yarısından birçoklarının, 5G’ye dünyanın geri kalanından erken ve ağır yatırım yapan Çin ve ABD’de görülmesi beklenirken Japonya, Almanya ve Güney Kore, Çin ve ABD’yi takip edecek.
En kritik nokta frekans tahsisleri
Çalışmada 5G’yi hayata geçiren ABD, Almanya, Birleşik Krallık, Çin ve Güney Kore üzere öncü ülkeler incelenerek, kimi tekliflerde de bulunuldu. 5G’de en kritik nokta frekans tahsisleri olarak görülüyor. Dünyada 5G teknolojisinin uygulanması konusunda başkan pozisyonunda olan ülkelerin hepsinde orta bantta tahsislerin yapıldığı görülürken, birçok ülkede düşük bantlarda da tahsisler tamamlanmış, yüksek bantlar için planlamalar yapılıyor. Operatörlerin daha evvelki ihalelerde tahsis edilen bantları 5G için kullanabilmesi performansı arttırırken, birçok ülkede uygun olan frekans bantları bu formda 5G için kullanılmaya başlandı.
Doğru vakitte yanlışsız ölçüde frekans kaynağının taşınabilir şebekelere tahsis edilmesi hem yatırım maliyetlerinin düşürülmesi hem de teknolojinin beklenen faydayı sağlaması bakımından kritik. Bu noktada düzenleyici kurumların spektrum idaresi sürecini telekom dalı ile birlikte yürütmesi, öngörülebilir bir spektrum yol haritasının bulunması, 5G yatırımlarını teşvik edilmesi bekleniyor.
Adil frekans tahsisi şart
Dünyada ulusal 5G Planı çerçevesinde kamu ve dal paydaşlarının bir ortaya gelerek stratejik yol haritası çalışmaları gerçekleştirmesi, kamusal projeler ve kamu-özel işbirliklerinin desteklenerek teknolojiye erişimin kolaylaştırılıyor. 5G teknolojisini hızlandırıcı siyasetler benimsenerek ilave spektrum kaynaklarının 5G için ayrılması ve adil kaidelerle tahsisi, yükümlülük ve yatırım istikrarının gözetilmesi, altyapı kurulumunun kolaylaştırılması ile 5G fiber transmisyon ve backhaul (ana taşıyıcı) erişimi düzenlemelerinin yapılması hedefl eniyor. Bölümde yatırımların sürdürülebilirliği için ortak altyapı suramı ve kullanımının desteklenmesi, şebeke paylaşımının teşvik edilmesi ve altyapı yatırımları teklifleri öne çıkıyor.
■ Gecikmeden gerçekleştirilecek adil bir frekans tahsisi
■ Başta fiber olmak üzere 5G transmisyon teknolojilerine erişimin kolaylaştırılması
■ Ortak altyapı kurulumunun teşvik edilmesi
■ 5G teknolojisinin tam performans ile uygulanabilmesi için fiber taşıyıcı altyapı gerekli. Fiber altyapıların yaygın kullanımını sağlayacak hafriyat müsaadelerinin, pasif ve faal altyapılara erişim üzere süreçlerin kolaylaştırılması gerekiyor
5G’nin yükselişi 4G’den daha hızlı
4G, 2009 yılında yayına başlamasının akabinde 6 yılda 1 milyar abone sayısına ulaştı. 5G taşınabilir abone sayısının birebir sayıya 4’üncü yılında ulaştığı görülüyor. Çin’in 5G’ye 4G’ye kıyasla daha erken dahil olması ve birçok tedarikçinin aygıtlarını piyasaya erken sürmesiyle, fiyatların daha süratli düşmesi üzere etkenler 5G’nin süreci 4G’ye nazaran daha süratli yaşamasını sağladı. Günümüzde 400’den fazla 5G uyumlu akıllı telefon modeli piyasaya sunulurken ve 2,5 yıl içinde 5G dayanaklı akıllı telefonlar küresel pazarın yüzde 23’ünü oluşturdu. 4G için bu düzey yaklaşık yüzde 9 olmuştu. Kullanılmaya başlanmasından 18 ay sonra 3G ve 4G irtibatları yüzde 2,2’lik kullanım oranını geçemezken birebir devirde 5G, küresel taşınabilir temasların yüzde 5,5’inden fazlasını oluşturdu.
5G’den öncü ülkeler neler yapıyor?
● 5G teknolojisinde bayrak taşıyıcı Çin’de bu geçiş süreci, ulusal siyaset haline getirildi ve operatörlere birçok kolaylık sağlanırken, hükümet 5G frekanslarını direkt ilgili operatörlere tahsis etti. Birinci 3 yıl için 5G spektrum fiyatlarını kaldırıldı ve 4-6 yıl ortasında kullanım fiyatları için indirim sağlandı.
● Almanya’daki ihale süreçlerinde belirlenen lisans bedeli ölçülerinin öteki ülkelerle kıyaslandığında yüksek kalması ve operatörleri zorlayıcı yükümlülüklerin getirilmesi, çeşitli çalışmalarda belirtildiği üzere tüketici refahını ve süreci olumsuz etkiledi. Almanya’da taşınabilir kapsama istenen düzeye ulaşamayınca, 2019 yılında kırsal taşınabilir kapsama için 1,1 milyar euro, COVID-19 sonrası periyotta ise 7 milyar Euro devlet takviyesi sağlandı.
● Teknolojiyi uygulamaya başlayan ülkelerin başında gelen Güney Kore oluşturduğu ulusal 5G planı ile değerli bir muvaffakiyet yakaladı ve örnek oldu. Güney Kore, kapsamlı bir ulusal strateji oluşturdu ve altyapı yatırımları desteklenerek teknolojiye erişimin yaygınlaştırılması hedefl endi. Böylelikle, 3,5 GHz ve 28 GHz bantlarında dünyanın birinci eş vakitli 5G frekans ihalesi, dünyanın birinci B2C akıllı telefon tabanlı ticari lansmanı dahil birçok prensip imza atıldı. 5G altyapılarının kısa müddette kıymetli bir ölçeğe ulaşması, kamu ve başka paydaşlar ortasındaki işbirliğiyle oldu. Güney Kore’de kırsal ve uzak bölgelerde baz istasyonlarının ortak inşası ve ağ paylaşımı teşvik edilerek operatörler ortası paydaşlık süreçleri kamu tarafından kolaylaştırıldı. Operatörlerin, altyapı oluşturma maliyetlerini paylaşması, 10 yılda yaklaşık 938 milyon dolar tasarruf sağlayacak.